گـــــوهرنهـــــال

قلمه زنی درختان میوه در بهار یکی از مؤثرترین روش های تکثیر درختان میوه است. اگر این روش اصولی و در زمان مناسب انجام شود، می تواند نتایج دلخواه شما در تولید نهال های سالم و پربار داشته باشد. اما مشکل اینجاست که بسیاری از باغداران و علاقه مندان به باغبانی، یا زمان دقیق قلمه زنی را نمی دانند، یا با نحوه صحیح انجام آن آشنا نیستند و در نهایت، قلمه ها بدون ریشه دهی از بین می روند.

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که قلمه ای را در گلدان یا باغچه کاشته باشید، اما پس از مدتی شاهد خشک شدن آن بوده اید. دلیل این شکست ها چیست؟

در این مقاله قرار است همه چیز را درباره قلمه زنی درختان میوه در بهار به شما آموزش دهیم. اگر می خواهید امسال با قلمه زنی اصولی، درختان میوه دلخواهتان را با کمترین هزینه و بیشترین بازده تکثیر کنید، حتماً تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

قلمه زنی درختان میوه در بهار چیست و چه کاربردی در تکثیر درختان میوه دارد؟

وقتی صحبت از قلمه زنی درختان میوه در بهار می شود، در واقع به یکی از اقتصادی ترین روش های تکثیر درختان میوه اشاره داریم. روشی که از سال ها پیش در میان باغداران و تولیدکنندگان نهال رواج داشته و به دلیل سادگی اجرا و بازدهی بالا، هنوز هم طرفداران زیادی دارد.

 قلمه زنی به زبان ساده یعنی گرفتن بخشی از شاخه یا ساقه یک درخت سالم و ریشه دار کردن آن در شرایط کنترل شده، تا در نهایت به نهالی مستقل و سالم تبدیل شود. در ادامه این بخش، به تعریف دقیق تر قلمه زنی و مزایا و معایب آن می پردازیم.

تعریف قلمه زنی در باغبانی

آموزش قلمه زنی درختان میوه به این صورت است که شاخه ای از درخت مادر انتخاب شده و در شرایط محیطی مناسب کاشته می شود تا پس از مدتی، از محل برش ریشه بزند و به یک گیاه مستقل تبدیل شود. قلمه ها می توانند از قسمت های مختلف درخت مثل شاخه، ساقه، ریشه یا حتی برگ تهیه شوند، اما در درختان میوه معمولاً از شاخه های نیمه چوبی یا چوب نرم در بهار استفاده می شود.

نکته مهم اینجاست که قلمه باید از درختی سالم، بدون بیماری و با قدرت رشد بالا انتخاب شود، چون کیفیت درخت مادر مستقیماً روی کیفیت نهال جدید تأثیر می گذارد.

مزایای قلمه زنی نسبت به سایر روش های تکثیر

حالا چرا قلمه زنی درختان میوه در بهار بین روش های تکثیر اینقدر محبوب است؟ چون مزایای قابل توجهی دارد:

• سرعت عمل بالا: نسبت به کاشت بذر، زمان کوتاه تری تا تولید نهال و میوه دهی دارد.
• حفظ ویژگی های ژنتیکی: قلمه درخت جدید، دقیقاً تمام خصوصیات درخت مادر را به ارث می برد؛ یعنی اگر درخت مادر پربار و مقاوم باشد، درخت جدید هم همان ویژگی ها را خواهد داشت.
• کم هزینه و ساده: نیاز به امکانات پیچیده و تخصصی ندارد و در فضای باغچه، گلخانه یا گلدان هم قابل انجام است.
• درصد موفقیت بالا در بهار: چون دمای هوا، طول روز و رطوبت در این فصل شرایط ایده آلی برای ریشه دهی قلمه ها فراهم می کند.

معایب و محدودیت های قلمه زدن

هرچند قلمه زدن درختان میوه در بهار مزایای زیادی دارد، اما بدون ایراد هم نیست. بهتر است قبل از شروع کار، محدودیت هایش را هم بشناسید:

• وابسته به درخت مادر: اگر درخت مادر بیمار یا ضعیف باشد، قلمه هم رشد مطلوبی نخواهد داشت.
• نیاز به مراقبت ویژه: قلمه ها در مراحل اولیه ریشه دهی حساس اند و نیاز به کنترل دما، رطوبت و جلوگیری از بیماری های قارچی دارند.
• موفقیت محدود در برخی گونه ها: بعضی درختان میوه مثل گردو، گیلاس و آلبالو درصد موفقیت پایین تری در قلمه زنی دارند و روش های دیگری مثل پیوند زدن برای آن ها بهتر جواب می دهد.

بهترین زمان برای قلمه زنی درختان میوه در بهار

اگر تصمیم دارید امسال قلمه زنی را امتحان کنید، باید بدانید که قلمه زنی درختان میوه در بهار یک بازه زمانی طلایی دارد که اگر در همان محدوده انجام شود، شانس ریشه دهی و موفقیت قلمه به مراتب بالاتر می رود.

 خیلی از باغداران تازه کار یا حتی حرفه ای ها به این نکته توجه نمی کنند و همین باعث می شود قلمه های ارزشمند آنها بی دلیل از بین بروند. در این بخش، زمان مناسب قلمه زنی را از زاویه تخصصی بررسی می کنم.

چرا بهار زمان طلایی قلمه زنی است؟

در فصل بهار، شرایط فیزیولوژیکی درختان به اوج می رسد. با شروع جوانه زنی، فعالیت آوندهای گیاه و جابجایی شیره پرورده در شاخه ها افزایش پیدا می کند.

این یعنی شاخه هایی که در این دوره از درخت جدا می شوند، سرشار از مواد غذایی و هورمون های طبیعی هستند و قابلیت بالاتری برای ریشه زایی دارند. همچنین دمای ملایم و رطوبت بهاری، محیط ایده آلی برای ریشه دهی فراهم می کند؛ بدون نیاز به گلخانه یا سیستم های گرمایشی پیچیده. برای همین هم متخصصین تکثیر نهال همیشه بهار را فصل طلایی قلمه زنی می دانند.

شرایط اقلیمی و دمای مناسب برای قلمه زنی

در بحث ریشه دار کردن قلمه در بهار، علاوه بر فصل، شرایط اقلیمی هم بسیار مهم است. دمای محیط یکی از عوامل اصلی در فرآیند ریشه دهی قلمه ها است. طبق تجربه و منابع تخصصی باغبانی، دمای درست برای ریشه دهی قلمه های چوب نرم و نیمه سخت درختان میوه بین ۱۸ تا ۲۴ درجه سانتی گراد است.

رطوبت محیط هم باید حداقل ۷۰ تا ۸۰ درصد باشد تا از خشک شدن سر قلمه ها جلوگیری شود. در مناطق معتدل و مرطوب، این شرایط به طور طبیعی در بهار فراهم می شود، اما در مناطق گرم و خشک، باید از تونل پلاستیکی یا سایبان های موقت استفاده کرد.

نور هم مهم است؛ قلمه ها نباید در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرند چون این کار باعث تبخیر سریع آب و کاهش شانس ریشه دهی می شود.

تفاوت قلمه زنی در اوایل، اواسط و اواخر بهار

شاید جالب باشد بدانید که حتی در خود بهار هم زمان بندی اهمیت دارد. اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم:

اوایل بهار (فروردین): زمان ایده آل برای قلمه  زدن چوب نرم و شاخه هایی که تازه از خواب زمستانی بیدار شده اند. درصد موفقیت در این بازه بالاست.

اواسط بهار (اردیبهشت): بهترین بازه برای قلمه های چوب نیمه سخت. در این زمان قلمه ها کمی مقاوم تر شده و شیره بیشتری در خود دارند.

اواخر بهار (خرداد): درختان میوه وارد فاز رشد سریع می شوند و شیره در شاخه ها کمتر می شود. ریشه دهی سخت تر است و حتما باید از هورمون ریشه زا استفاده کرد. در این دوره، قلمه زنی فقط در مناطق معتدل و مرطوب توصیه می شود.

انواع قلمه زنی در درختان میوه

در فرآیند قلمه زنی درختان میوه در فصل بهار، آشنایی با انواع قلمه ها از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه هر نوع درخت و شرایط اقلیمی، به قلمه و روش خاص خود نیاز دارد.

 اگر بدانید که کدام نوع قلمه برای چه زمانی و چه نوع درختی مناسب تر است، هم درصد موفقیت کار افزایش می یابد و هم از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری می شود. در این بخش، انواع قلمه زنی در درختان میوه توضیح داده شده است.

قلمه چوب سخت

قلمه چوب سخت معمولاً از شاخه های یک ساله و کاملاً رسیده گرفته می شود که در دوره خواب زمستانی بوده اند و پوست آن ها به طور کامل چوبی و سفت شده است. این نوع قلمه در درختانی مانند انگور، انجیر، انار و زیتون بسیار رایج است.

بهترین زمان برای تهیه این قلمه، اواخر زمستان تا اوایل بهار، پیش از بیدار شدن کامل درختان است؛ زیرا شاخه ها هنوز مواد غذایی ذخیره دارند و زمانی که در خاک مرطوب و در محیط گلخانه ای کاشته می شوند، فرایند ریشه زایی را آغاز می کنند.

قلمه چوب نیمه سخت

قلمه چوب نیمه سخت از شاخه های جوان و نسبتاً سفت شده در اواسط بهار گرفته می شود. این نوع قلمه، به دلیل وجود شیره گیاهی و هورمون های فعال، نسبت به قلمه چوب سخت، سریع تر ریشه می دهد.

برای درختانی مانند سیب، گلابی به زردآلو و هلو، این نوع قلمه در اردیبهشت ماه بهترین نتیجه را به همراه دارد. قلمه های نیمه سخت معمولاً به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر بریده می شوند و چند برگ بالایی آن ها حفظ می گردد.

قلمه سبز

قلمه سبز یا قلمه چوب نرم از شاخه های سبز و تازه ای که هنوز به طور کامل چوبی نشده اند و دارای انعطاف پذیری هستند، تهیه می شود. بهترین زمان برای گرفتن این نوع قلمه، اواخر بهار تا اوایل تابستان در مناطق معتدل است.

برای درختانی مانند مرکبات، گوجه سبز و شلیل، این نوع قلمه بسیار کاربردی است؛ زیرا در صورت رعایت شرایط دما و رطوبت، درصد ریشه دهی آن بالا خواهد بود. قلمه سبز نیاز بیشتری به رطوبت و دمای ثابت دارد و بهتر است در داخل تونل پلاستیکی یا زیر پوشش شفاف نگهداری شود.

قلمه زنی با استفاده از هورمون ریشه زا

در برخی موارد برای افزایش احتمال موفقیت، از هورمون های ریشه زا برای قلمه زنی درختان میوه استفاده می شود. این هورمون ها باعث تحریک سریع سلول های ناحیه برش شده و روند ریشه زایی را تسریع می کنند.

استفاده از این هورمون ها به ویژه برای قلمه های نیمه سخت و سبز که در شرایط طبیعی درصد ریشه دهی کمتری دارند، توصیه می شود. روش استفاده به این صورت است که قسمت انتهایی قلمه در پودر هورمون فرو برده شده و سپس در بستر کاشت قرار داده می شود.

مقایسه انواع قلمه ها از نظر سرعت ریشه دهی و درصد موفقیت

برای انتخاب بهتر و آگاهانه تر نوع قلمه مناسب با شرایط موجود، جدول مقایسه ای زیر می تواند راهنمای مناسبی باشد:

نوع قلمه	سرعت ریشه دهی	درصد موفقیت
چوب سخت	کند (۴–۸ هفته)	متوسط (۵۰–۷۰٪)
چوب نیمه سخت	متوسط (۳–۵ هفته)	بالا (۷۰–۸۵٪)
سبز (چوب نرم)	سریع (۲–۴ هفته)	بالا (۷۵–۹۰٪)
همراه با هورمون	افزایش سرعت	افزایش ۲۰٪ موفقیت

 

آموزش گام به گام قلمه زنی درختان میوه در بهار

اگر قصد دارید در فصل بهار قلمه زنی درختان میوه را آغاز کنید و تمایل دارید که درصد موفقیت تان بالا باشد، ضروری است که بدانید این فرآیند اصول خاص خود را دارد که باید مرحله به مرحله و با دقت انجام شود. بسیاری از افراد به دلیل عدم رعایت این نکات ساده، به نتیجه دلخواه نمی رسند. در اینجا، به زبان ساده و کاربردی، آموزش گام به گام قلمه زنی را برای شما ارائه می دهیم تا بتوانید در همین بهار اقدام کنید.

انتخاب شاخه مناسب برای قلمه

اولین و مهم ترین مرحله در قلمه زنی درختان میوه، انتخاب شاخه ای سالم و مناسب از درخت مادر است. نکاتی که باید در نظر داشته باشید عبارتند از:

• شاخه باید سالم، بدون زخم، قارچ، آفت یا ترک باشد.
• قطر شاخه باید بین ۰.۵ تا ۱ سانتیمتر باشد (نه خیلی نازک، نه خیلی ضخیم).
• طول قلمه باید ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر باشد و حتماً شامل ۲ تا ۴ گره (محل جوانه) باشد.
• از شاخه هایی استفاده کنید که در همان سال رشد کرده و شاداب باشند.
• بهترین شاخه ها، شاخه های نیمه چوبی در اواسط بهار هستند.

نحوه برش قلمه و آماده سازی

پس از انتخاب شاخه مناسب، نوبت به برش صحیح می رسد. روش صحیح برش به شرح زیر است:

• قلمه را از زیر یک گره (محل اتصال برگ) با زاویه ۴۵ درجه برش دهید.
• قسمت بالای قلمه را ۱ سانت بالاتر از گره با برش صاف جدا کنید.
• برگ های پایین قلمه را کاملاً جدا کرده و ۲ برگ بالایی را نگه دارید.
• در صورت وجود گل یا جوانه گل، آن ها را حتماً جدا کنید.

استفاده از هورمون ریشه زا

برای افزایش شانس ریشه دهی، به ویژه در قلمه های نیمه سخت و سبز، استفاده از هورمون ریشه زا توصیه می شود.

• سر قسمت بریده شده قلمه را به اندازه ۲ تا ۳ سانتیمتر در پودر هورمون بزنید.
• در صورت استفاده از نوع مایع، قلمه را به مدت چند دقیقه در محلول هورمون قرار دهید.
• این فرآیند می تواند سرعت ریشه دهی را حداقل ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش دهد.

کاشت قلمه در بستر مناسب

بعد از آماده سازی قلمه، نوبت به کاشت آن در بستر مناسب می رسد. بستر باید ویژگی های زیر را داشته باشد:

• سبک و زهکشی شده باشد؛ ترکیب پرلیت، کوکوپیت و کمی خاک برگ گزینه مناسبی است.
• مرطوب و دارای رطوبت کافی باشد؛ پیش از کاشت، بستر را کمی آبیاری کنید.
• قلمه ها را تا نصف طول شان در خاک فرو کنید.
• فاصله هر قلمه از دیگری حداقل ۵ سانتیمتر باشد.
• محیط کاشت باید در سایه روشن و بدون وزش باد قرار گیرد.

درختان میوه پرطرفدار و روش های قلمه زنی آنها

در میان درختان میوه مختلف، برخی از گونه ها به دلیل طعم مطلوب، بازارپسندی و سازگاری با شرایط اقلیمی ایران، از محبوبیت بیشتری برخوردارند. نکته مهم در این زمینه این است که هر درخت میوه، روش و زمان خاص خود را برای قلمه زنی دارد.

قلمه زنی درخت انگور

یکی از راحت ترین و موفق ترین درختان میوه برای قلمه زنی، درخت انگور است. این درخت معمولاً از طریق قلمه چوب سخت در اواخر زمستان یا اوایل بهار تکثیر می شود. قلمه ها باید از شاخه های یک ساله و کاملاً رسیده با قطر حداقل ۱ سانتیمتر و طول ۳۰ سانتیمتر تهیه شوند.

نکته مهم در قلمه زنی انگور، دفن دو سوم طول قلمه در خاک مرطوب است. معمولاً پس از ۴ تا ۶ هفته، قلمه ها ریشه دهی کرده و آماده انتقال به زمین اصلی می شوند. در مناطق معتدل، بهترین زمان برای قلمه زنی درخت انگور، بهار است.

قلمه زنی درخت انجیر

درخت انجیر نیز به عنوان یکی از درختان مقاوم و محبوب برای قلمه زنی شناخته می شود. این درخت را می توان هم از قلمه چوب سخت و هم از قلمه نیمه سخت تکثیر کرد. در بهار، قلمه های چوب سخت از شاخه های دوساله که قطر مناسبی دارند، تهیه می شود.

قلمه های ۲۰ تا ۲۵ سانتی متری با ۳ تا ۴ گره، مناسب ترین گزینه برای قلمه زنی هستند. انجیر به دلیل قدرت بالای ریشه دهی، در محیط مرطوب و با حداقل مراقبت نیز ریشه می دهد. برای تسریع فرآیند ریشه دهی، می توان سر قلمه ها را به هورمون ریشه زا آغشته کرد.

قلمه زنی درخت سیب

قلمه زنی درخت سیب نسبت به انگور و انجیر حساس تر است و معمولاً از قلمه های چوب نیمه سخت در اواسط بهار استفاده می شود. برای این کار، شاخه هایی که به خوبی رشد کرده و هنوز انعطاف پذیر هستند، مناسب اند.

طول قلمه درخت سیب باید بین ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر و قطر آن حدود ۰.۷ سانتیمتر باشد. برگ های پایینی قلمه باید حذف شده و تنها ۲ برگ بالایی باقی بماند.

استفاده از هورمون ریشه زا تقریباً برای قلمه زنی درخت سیب ضروری است و محیط باید مرطوب و نیمه سایه باشد. معمولاً ۵ تا ۷ هفته طول می کشد تا ریشه ها به طور کامل توسعه پیدا کنند.

قلمه زنی درختان مرکبات

درختان مرکبات مانند پرتقال، لیمو و نارنج به دلیل حساسیت در ریشه دهی، معمولاً از قلمه های سبز در بهار تکثیر می شوند. قلمه ها باید از شاخه های تازه و شاداب با طول ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر گرفته شوند. برگ های پایینی باید از قلمه جدا شوند و ۲ برگ بالایی باقی بماند.

محیط مناسب برای قلمه زنی مرکبات باید مرطوب، گرم (۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد) و دارای نور فیلترشده باشد. استفاده از هورمون ریشه زا و کاشت در بستر پرلیت و کوکوپیت بهترین نتایج را به همراه دارد. ریشه دهی در مرکبات نسبت به سایر درختان کندتر است و معمولاً ۶ تا ۸ هفته زمان می برد.

قلمه زنی درخت انار

درخت انار به دلیل قدرت بالای ریشه دهی، یکی از ساده ترین درختان میوه برای قلمه زنی در بهار است. برای این درخت می توان از قلمه چوب سخت در اواخر زمستان یا قلمه چوب نیمه سخت در اردیبهشت استفاده کرد. قلمه ها باید بین ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر طول و قطر مناسبی داشته و حداقل ۳ گره روی آنها موجود باشد.

 نکته کلیدی در قلمه زنی انار، دفن دو سوم طول قلمه در خاک سبک و مرطوب است. این درخت معمولاً بدون استفاده از هورمون ریشه زا نیز ریشه دهی می کند، اما استفاده از پودر ریشه زا شانس موفقیت را افزایش می دهد. محیط کاشت باید مرطوب و با دمای ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی گراد در سایه روشن باشد.

مراقبت و نگهداری از قلمه ها پس از کاشت

مراقبت و نگهداری از قلمه ها پس از کاشت یکی از مراحل کلیدی در موفقیت تکثیر درختان میوه است. با توجه به حساسیت این مرحله، رعایت نکات دقیق در آبیاری، دما، نور، رطوبت و کنترل آفات و بیماری ها ضروری است. در ادامه به شرح نکات مهم برای مراقبت از قلمه ها می پردازیم.

آبیاری مناسب

آبیاری قلمه ها در این مرحله بسیار حساس است. خاک باید مرطوب نگه داشته شود اما نباید حالت غرقابی پیدا کند. برای جلوگیری از خشک شدن یا پوسیدگی قلمه ها، روزانه باید خاک بررسی شود و به محض خشک شدن سطح بستر، آبیاری سبک انجام شود. در مناطق گرم تر، آبیاری دو بار در روز ممکن است لازم باشد.

دمای ایده آل محیط

دمای محیط تأثیر زیادی بر روی سرعت و کیفیت ریشه دهی دارد. برای اکثر درختان میوه، دمای ۱۸ تا ۲۴ درجه سانتی گراد در روز و حدود ۱۵ تا ۱۸ درجه در شب بهترین نتیجه را به همراه دارد.

دماهای پایین تر از ۱۵ درجه یا بالاتر از ۲۸ درجه می تواند موجب کند شدن یا حتی توقف فرآیند ریشه دهی شود.

نور و رطوبت

قلمه ها نباید در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرند. نور غیرمستقیم یا سایه روشن بهترین شرایط را برای رشد آنها فراهم می کند. برای حفظ رطوبت، محیط باید دارای رطوبت ۷۰ تا ۸۰ درصد باشد.

 برای جلوگیری از تبخیر سریع رطوبت، می توان بستر قلمه ها را با پلاستیک شفاف یا کیسه فریزر پوشاند.

کنترل آفات و بیماری ها

شرایط مرطوب و گرم برای رشد قارچ ها و آفات مناسب است. بنابراین، کنترل آفات و بیماری ها در این مرحله از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از شایع ترین مشکلات، قارچ های خاک زی و سفیدک روی برگ هاست.

 برای پیشگیری، بهتر است هر ۱۰ روز یک بار محلول قارچ کش ملایم استفاده شود. همچنین، باید هر روز قلمه ها را بررسی کرده و در صورت مشاهده علائم بیماری، قلمه آلوده را جدا کرده و محیط کاشت را ضدعفونی کرد.

سخن پایانی

قلمه زنی درختان میوه در بهار یکی از موفق ترین روش های تکثیر درختان میوه است که هم باغداران حرفه ای و هم علاقه مندان خانگی به آن روی می آورند. بهار، به دلیل دمای ملایم، رطوبت کافی و بیدار شدن درختان از خواب زمستانی، بهترین فصل برای انجام قلمه زنی است. اگر در این زمان مناسب، با انتخاب شاخه های سالم، استفاده از هورمون ریشه زا و رعایت اصول نگهداری، قلمه زنی را انجام دهید، درصد موفقیت شما بسیار بالا خواهد رفت.

فراموش نکنید که رعایت همین نکات ساده اما کلیدی می تواند باعث شود قلمه های شما ریشه های قوی تری بزنند و به درختانی سالم و پربار تبدیل شوند. اگر قصد خرید نهال سالم و استاندارد برای قلمه زنی یا تکثیر دارید، می توانید از مجموعه گوهر نهال خرید کنید تا از اصالت و سلامت نهال ها مطمئن باشید.

سوالات متداول

۱. بهترین زمان برای قلمه زنی درختان میوه در بهار چه موقع است؟

اواسط اسفند تا اوایل اردیبهشت، زمانی که درختان از خواب زمستانی بیدار می شن و رشد سلولی آغاز می شه.

۲. چه درختانی را می توان در بهار با روش قلمه زنی تکثیر کرد؟

درختانی مثل انگور، انجیر، انار، مرکبات، سیب، زیتون و برخی از انواع آلو و آلبالو.

۳. آیا بدون هورمون ریشه زا هم می توان قلمه را ریشه دار کرد؟

بله، اما استفاده از هورمون ریشه زا سرعت ریشه دهی را بالا می برد و درصد موفقیت را بیشتر می کند.